Op 15 november 2024 vieren we naar jaarlijkse gewoonte de Dag van de Ondernemer. Knokke-Heist telt heel wat ondernemende inwoners en handelaars, en daar zijn we trots op. Dit jaar legden we naar aanleiding van deze dag ons oor te luister bij architecten Xaveer Claerhout en Barbara Van Biervliet van Architectenbureau Claerhout – Van Biervliet BV, wereldtop in hun vakgebied en al jaren trots gevestigd in Knokke-Heist.
Dag Barbara, dag Xaveer. Bedankt dat we mogen langskomen. Eerst en vooral, de klassieker: stellen jullie jezelf even voor?
Barbara: Ik ben Barbara, ingenieur-architect.
Xaveer: Ik ben Xaveer, architect, maar ook kunsthistoricus van opleiding.
Barbara: Naast partners in ons architectenbureau zijn we ook partners in het leven. We hebben dezelfde passie voor architectuur, kunst en schoonheid in het algemeen. Dat weerspiegelt zich in ons werk. We combineren steeds een artistieke insteek met functionaliteit. We werken op maat van onze cliënten, maar proberen architectuur te creëren met sculpturale kwaliteiten.
Wonen jullie zelf in Knokke-Heist?
Xaveer: We wonen in Sijsele Damme, maar hebben al 13 jaar ons architectenbureau hier in Knokke-Heist. Antwerpen, Gent of Brussel waren de logische keuzes na onze studies. Na enkele jaren wonen in Leuven kwam bij toeval de eerste kunstenaarswoning van mijn ouders vrij waardoor we terug in deze contreien zijn terecht gekomen. Ondertussen zijn we beiden verknocht geraakt aan het pendelen doorheen het prachtige landschap van Damme en Knokke-Heist en het magische licht dat in ons kantoor hier op de hoek van het Abraham Hansplein binnenvalt. Knokke-Heist is ook een plaats waar mensen van over heel België en tot zelfs ver er buiten regelmatig naar toe komen.
Hoezo?
Barbara: Vroeger, wanneer we nog werkten vanuit Sijsele, vonden mensen het vaak te ver rijden. Nu, waar ze ook wonen, als je een tussentijdse vergadering wilt beleggen, vinden klanten altijd de weg en maken ze er graag wat tijd voor vrij. Het (Abraham) Hansplein ligt ook heel centraal als doorsteek naar de rest van Knokke-Heist. We werken hier graag, dankzij de lichtinval voelt het nauwelijks als werken.
Hebben jullie dit pand zelf ontworpen?
Xaveer: Neen. Het is een bestaand pand uit de jaren ‘60. De inrichting van ons kantoor hebben we wel grondig hertekend. Binnen hebben we bepaalde brute betonkolommen en balken die er reeds waren, er terug uit laten springen. De trap werd in diezelfde brute stijl hier ter plaatse gestort. Die is ondertussen een eyecatcher geworden, een spiltrap zonder spil. Samen met de overige eigenaars hebben we besloten binnenkort de straatgevels grondig te renoveren.
Jullie gaan dus verder dan pure architectuur?
Xaveer: Ja, dat proberen we tenminste. Ik ben de zoon van een beeldhouwer voor wie sculpturaliteit, innovatie en creativiteit zo vanzelfsprekend waren als in- en uitademen. Metamorphic Art Studio is onze kunst-en denkdivisie binnen de schoot van ons eigen architectenbureau, waaraan onze zoon Adriaan ook gekoppeld is. De naam ‘Metamorphic’ verwijst naar de metamorfosen van Ovidius. We zijn immers overtuigd dat de toekomst van architectuur en design organisch zal zijn: afhankelijk van de noden van het moment zullen bepaalde delen van het gebouw in staat zijn te vervormen. Onze 'metamorfoserende’ lampen bijvoorbeeld die openbloeien als je ze aansteekt gaan uit van hoe meer opening, hoe meer licht.
In 2008 werden die tentoongesteld in Manhattan (New York) en daaropvolgend vormden ze in Verona de basis van het manifest de ‘Kinetower’, een torengebouw waarvan bepaalde geveldelen metamorfoseren en openbuigen afhankelijk van het moment van de dag en de gewenste functionaliteit. Het Periscope-project is ontstaan binnen diezelfde zoektocht naar een nieuwe metamorfoserende architectuur waarbij een gebouw als het ware tot leven komt.
Licht en vervorming spelen ook een grote rol in het Periscope-project. Jullie wonnen hiervoor de Zwitserse BLT Award en de Amerikaanse Architizer Award. Ook ontvingen jullie een Architecture Masterpize Honorable Mention voor duurzaamheid. Kan je dit project nog wat toelichten?
Barbara: Het concept is een vaste constructie met twee bouwlagen onder de grond, volledig verborgen onder het maaiveld. Rondom deze vaste constructie is een vierkante contour van beweegbare periscoopspiegels aanwezig. Als de spiegels ingetrokken zijn, is er dus niets zichtbaar van het gebouw in het landschap.
Ondergronds wonen biedt immers veel voordelen zoals een gegarandeerde basistemperatuur, de beschutting tegen koude, warmte en wind en het niet permanent invasief zijn in het landschap. Anderzijds wil je natuurlijk niet zonder zicht of licht in een soort kelder leven.
Xaveer: De dubbele ring van spiegels onder een hoek van 45° kunnen op en neer bewegen. Wanneer de bovenste spiegel boven het landschap uitstijgt komen licht en zicht weerspiegeld tot diep in de woning. Je kijkt van onder de grond naar het landschap, net alsof je bovengronds bent. Ook de onderste spiegels kunnen op en neer gaan in functie van het moment van de dag of het zicht dat je wenst.
’s Morgens bijvoorbeeld zet je de onderste spiegel beneden om het landschap te zien vanuit de slaapkamers die zich op de -2 bevinden, ’s middags stijgt de spiegelconstructie een verdieping zodat je zicht hebt vanuit de living die zich op de -1 bevindt.
De spiegels opereren ook als mechanische batterij die zijn energie weer vrijgeeft via generatoren bij het zakken. De spiegelconstructie fungeert met andere woorden als een niet vervuilende graviteitsbatterij. Vandaar dat het project ook meerdere duurzaamheid nominaties heeft gewonnen.
Dat klinkt zeer futuristisch?
Barbara: Nochtans brengt de periscoop op een synergetische wijze alleen maar reeds bestaande principes en technologieën samen. Het project is niet utopisch maar is realistisch en uitvoerbaar. Gesprekken worden gevoerd om het project als museum of een andere toepassing ofwel in België of in het buitenland te realiseren.
Xaveer: Op 21 november zijn we te gast op de awardceremonie van Architizer in Chengdu in China. Ook daar hopen we geïnteresseerden te kunnen aanspreken. We zijn ondertussen ook afgeleide toepassingsmogelijkheden aan het uitwerken. Een periscoop is immers bidirectioneel: je kan van beneden over het landschap kijken maar van buitenaf zie je ook de ondergrondse laag van de verdiepte constructie. Je kan je allerlei toepassingen inbeelden zoals een ondergronds museum voor een kunst-of oldtimer collectie die door middel van een dubbele periscoopspiegel vanuit de woning ’s avonds zichtbaar kan worden gemaakt en overdag verborgen is. Handelszaken kunnen ondergrondse verdiepingen zichtbaarheid geven. Of stel je bijvoorbeeld voor dat er een interessante archeologische laag onder de grond zit. Met een periscoopconstructie kan je het verleden als het ware visueel terug boven de grond brengen zonder dat je het moet uitgraven en verplaatsen (enthousiast).
Hebben jullie momenteel ook projecten in Knokke-Heist lopende?
Barbara: We zijn met een aantal projecten bezig in Knokke. Midden september zijn de werkzaamheden begonnen aan een villa in de Tortellaan. Het is een hedendaagse interpretatie van de klassieke Zoute villa met witte bakstenen en hellend dak met rode pannen voor een sympathiek koppel dat graag iets unieks wilde.
Xaveer: Wij tekenen alles in 3 dimensies in detail uit. Ook van de volledige constructie met beton en staal maken we een gedetailleerd 3D model. We zijn overtuigd dat dit de kwaliteit van het gebouw ten goede komt. Ook binnen wordt alles door ons ontworpen en in detail uitgetekend, t.e.m. het meubilair en de kunstwerken.
Zijn die (ver)bouwrestricties zoals in het Zoute beperkend voor jullie?
Barbara: Nee, en soms toch ook wel, omdat je op bepaalde punten bepaalde accenten zou kunnen leggen via andere, nobele (kwalitatief en tijdloos) materialen. Een eenvoudig voorbeeld is gekleurd glas of geglazuurde bakstenen voor bepaalde accenten, een woning zou artistieker kunnen zijn daardoor. Het mag natuurlijk niet schreeuwerig zijn.
Xaveer: De regels en het opgelegd materiaal voor het Zoute behoren, net als de concessie van De Haan, tot een strikt kader. En dat is logisch en evident. Toch is het belangrijk dat je een kwaliteitsdiscussie moet kunnen aangaan met de stedenbouwkundigen. Als het puur kwalitatief is, moet een dialoog mogelijk zijn. En wij hebben de indruk dat dat hier wel zo is. Maar waar leg je de lat natuurlijk? Hoe vorm je dat kader? Die ruimte openlaten om op basis van kwaliteit wel de monumenten van de toekomst toe te laten? Knokke-Heist heeft er belang bij om zijn huidig patrimonium te respecteren maar moet ook zijn blik naar de toekomst richten. Dat spanningsveld is heel boeiend.
Barbara: Architectuur en de urbanistische aanpak bepalen in belangrijke mate de uitstraling van een gemeente. Iets kan uniform, mooi en duur zijn, maar is daarom nog niet uniek of waardevol. Wij vinden dat er ruimte moet zijn voor diversiteit en artistieke eigenzinnigheid.
Eén van de grote toekomstige projecten van Knokke-Heist is het Grand Casino. Hebben jullie meegedaan aan de wedstrijd? Wat vind je van het ontwerp?
Xaveer: Wij hebben niet meegedaan en achteraf gezien vind ik het wel wat spijtig maar gedane zaken nemen geen keer.
Wij vinden het winnende ontwerp bijzonder beloftevol op basis van de eerste visualisaties die we te zien hebben gekregen. Een revalorisatie van de kwaliteiten van het bestaande gebouw en zijn kunstwerk in combinatie met een complementair organisch boven- en ondergronds gedeelte dat zich sterk en verleidelijk inplant in het stedenbouwkundig weefsel. We zijn benieuwd het in werkelijkheid te ervaren.
Hoe denk je dat de huidige evoluties rond AI een invloed zullen hebben op de architectuur?
Xaveer: Ja de revolutie met AI is op dit moment al aan het gebeuren. Er bestaan nu al ontwerppakketten waarin je ingeeft op die site moeten zoveel appartementen komen waarvan minstens 45 % van de glaspartijen aan de zuidkant en zo voort, en je krijgt een kant-en-klaar ontworpen appartementsblok. Dit is uiteraard vooral voor de meer standaardprojecten van toepassing. Kortom, op architectuurgebied is er een gigantische verschuiving bezig. En dan moet je je de vraag stellen: “waar wil je als architect je plaats innemen?”. Wat onze plaats betreft willen we AI zoveel als mogelijk omarmen om de administratieve en organisatorische taken van onze job te verlichten of te automatiseren. Wat het ontwerpen zelf betreft gaan we graag de uitdaging aan om gebouwen, designs en kunstwerken te creëren waartoe AI niet in staat is. AI blijft immers putten uit ontwerpen waar hij kennis moet van genomen hebben.
Wij zijn gespecialiseerd in het bedienen van mensen en besturen die geen standaard projecten willen. Onze insteek is om een artistiek en uniek antwoord te bieden tegen de AI-trend in. Geen betere plaats om dat te doen dan vanuit Knokke-Heist.
foto's ©adriaanclaerhout